Kritika

CIKLET E  SHQETËSIMEVE  SHPIRTËRORE
Piktori akademik Melik Arsllani i takon brezit të ri të krijuesve figurativë,   i cili doli nga gjiri i Fakultetit të Artit në Prishtinë. Në të njëjtin fakultet i mbaroi edhe studimet pasdiplomike te profesori i mirënjohur Tahir Emra. Që nga përfundimi i studimeve aktivisht m erret me pikturë, e cila në fakt i bëhet vokacion parësor në shpirtin e tij për punën e mëtutjeshme kreative.
Bota artistike e piktorit deri në vitet e dymijëta ishte e ravijëzuar dhe korrespondonte me frymën e introduktit ekspresiv e intimist, me një notë të konceptit simbolik ku e vë në spikamë shprehjen e pasioneve në hapësirën e brendshme dhe të jashtme, gjithnjë duke bërë përpjekje që në shpirtin e tij të vrullshëm të akumulojë imazhe dhe motive të përjetësuara me një sens artistik nga ambienti i fshatit, i cili shtrihet rrëzë malit të Sharrit dhe në fushën e Pollogut. Motive këto të trajtuara jo në mënyrë dokumentare, por me një notë dhe ndieshmëri poetike e figurative.
Me këtë burim frymëzimi, autori, si për nga trajtimi i motiveve po ashtu edhe për nga raportet subtile dhe ekspresive të koloritit shprehjen më të çiltër kreative e arrinë në ciklin e kompozimeve “Enteriere dhe Eksteriere”. Pra piktori, në asnjë çast nuk mbeti në përcaktimin e ndjenjave vetjake, në qasje të imazheve të nduar – nduarta të vispamjeve peizazhiste, por,  ato më tepër i koncentroi në enterierin e vjetër të ambientit autokton.
Përkundër këtyre motiveve, në opusin e metejshëm krijues të Melik Arsllanit mbarshtrohen kompozimet me një frymë tërësisht tjetër, një notë e një fryme që thellë u ngulit në shpirtin subtil të krijuesit. Këto ishin ngjarjet që ndodhën pas vitit 2001. Ngjarje këto, që gjasojnë me ato të Kosovës, ku shqiptarët përjetuan një tronditje të thellë shpirtërore, skena këto sa dramatike po aq edhe lemeritëse. Andaj, piktori Melik Arsllani i frymeyuar nga  imazhet te përditshme të këtyre ngjarjeve rrënjësisht e ndrron stilin e pikturimit. Tani në tabllo mbizotëron tematika e dhimbshme ditore në sënderim të introduktit abstrakt, ku përmes spektrit simbolik të ngjyrave okër, blu, vjollce e kobalt pasqyron një pjesë të kaosit të jetës së përditshme ditore.
Veprat nga ky cikël të “SHQETËSIMEVE SHPIRTËRORE”, shquhën për nga gjuha e çiltër artistike me sens për ritëm, për raporte koloristike, për trajta të pastra dhe përjetësim estetik. Të gjitha këto tipare, shprehjen më të plotë e arrijnë në tërë spektrin e gamës koloristike, ku piktori efektin më të madh kompozicional e lartëson përmes raporteve kontrastive të ngjyrave intensive në fakturën më pastuoze të ngjarjës së fokusuar në qendrën kompozicionale dhe koloritit transparent të hapësirës qiellore i cili qëndron si antipod i fakturës pastuoze.
Një karakteristikë tjetër e këtyre veprave është inkorporimi i figurës abstrakte e cila qëndron stoikisht ndaj një kaosi të tillë, përkatësisht përballet me sfidat e rrëmujës së atyre rrebesheve kohore. Ajo është simbol i qëndresës dhe mbijetesës, i vazhdimësisë së jetës në këto hapësira të këtij nënqielli.
Prof.dr. Hivzi Muharremi
PIKTURA SI IDENTITET SHPIRTROR DHE KULTUROR 

( Mbresa nga krijimtaria e pikturave  te Melik Arsllanit)
Melik Arsllani i qaset pikturës së tij pa kurrfarë paragjykimi, në kërkim të shprehjes sa më origjinale të ndjenjës e cila fillin e ka diku larg në fëmijëri dhe qe shtrihet guximshëm deri te shqetësimet ekzistenciale te njeriut të mjedisit ku jeton dhe krijon piktori. Duke e ndjekur këtë prirje subjektive apo këtë ndjeshmëri  prej artisti, piktura e Melik Arsllanit ngërthen një autobiografi personale, por edhe kolektive, e cila, e shprehur me ngjyra, herë ngryset dhe herë çilet mu sikurse qielli nën të cilin piktori eksperimenton me krijimtarinë e vet mu sikurse edhe me jetën e vet.
Në pikturën e Melik Arsllanit, format, nuancat, tonet, kontrastet, linjat, por edhe drita dhe errësira – pra gjithçka qe bën ontologjinë e pikturës së tij, mjetet shprehëse proceset artistike janë të përbashkët dhe me mundësi  potencialisht të mëdha për të sjellë vlerat artistike në forma estetikisht të pjekura dhe profesionale.
Po ti bëjmë një vështrim të kujdesshëm retrospektiv tematikës dhe teknikave të piktorit, mund të themi se te ai tani, sidomos në ciklin e fundit ka ndodhur një shpërthim emocional te i cili ai në pikturë idenë e realizon me mjete artistike të cilat e kanë kapërcyer pragun e inspirimit dhe të destinacionit fillestar qe lidhej me njëfarë interieri dhe eksterieri qe donë të thotë se tani piktura nuk “mendohet ” apo nuk konceptohet  më parë (apriori) teknikisht, por teknikat dhe mjetet e përdorura  i nënshtrohen një përfytyrimi, një frymëzimi apo një strukture artistike ndjesore dhe mendore në kokën e autorit , nga i cili proces lindë teknika dhe mjetet  e përdorura. Sidomos cikli i fundit i pikturave të Melik Arsllanit, qe i referohet dramës ekzistenciale dhe shqetësimeve qe solli konflikti i para disa vitesh, nxjerr në pah dy pamje pak a shumë kontrastive,  të cilat dëshmojnë gjendjen e sotme të pjekurisë artistike të Melikut.
Në tërësi, por sidomos në këtë grup pikturash, Melik Arsllani  tenton dhe shfaqë një pavarësi si temë, subjekt, frymëzim dhe si përfytyrim- tipare këto  të cilat i sigurojnë veprës origjinalitet  dhe një status individualiteti të piktorit. Këtë progres po e konstatoj me kënaqësi, krahasuar me ekspozitën e tij, mbajtur në Prishtinë, me rastin e magjistraturës , disa vite më parë, kur vërehej një ndikim preferencial i qartë, i ndikuar nga elementë shkollor dhe  mbase i domosdoshëm për zhvillimin e një piktori akademik.
Kjo mvehtësi e çmueshme , e cila është edhe një tendencë për stilistikë njëkohësisht, te pikturat e Melik Arsllanit, shoqërohet edhe me një nivel të lartë teknik dhe të mjeteve të shprehjes në tërësi.
Për fund do të konstatoja se “aventura” e Melik Arsllanit drejt kërkesave të artit bashkëkohor, po zhvillohet në mënyrë  organike dhe  me mjete stilistikisht vetjake, duke ju përmbajtur vazhdimisht dy  referencave të skajshme, brenda të cilave është krijuar dhe po zhvillohet identiteti i tij krijues, të cilin ai fillimisht e ka quajtur enterier dhe eksterier dhe të cilat po i shoqëron me kontrapunkte të forta në krijimtarinë e tij.
Prof.Dr    Kadri Metaj, filozof- estet
Mr.   Mixhait Pollozhani
Në dy fazat krijuese të ekspozitës, e cila në një mënyrë paraqet edhe një retrospektiv në vete të autorit Melik Arsllani, dominojnë pëlhurat me vokacione ekspresive dhe sekuenca enterieresh dhe eksterieresh, si dhe ide të formësuara në rrafshin e artit pamor bashkëkohor. Një ndërrmarje e këtillë pikturore gjithnjë e më shumë po rritet në nje element bartës të identitetit krijues të tij.
Veprat e fazës më të hershme krijuese të Melik Asllanit, shprehin lidhjet me ambjentet arkaike të nënqiellit të tij, me vatrën, sofrën, si karakteristika të intimitetit dhe simbolikës brenda enterierit. Nëpërmjet shprehjes tematike dhe fugurore autori u hap rrugë kompozicioneve të mëvonëshme, ku janë të pranishme pamjet e bukura imagjinative, më shumë ireale se sa vizuele. Kalimthi duket se struktura pikturore imgjinaro – mediative  në këto vepra lind nga shqetësimi shpirtëror i autorit.
Meditimi dhe qasja nëpërmjet të cilave autori shpreh vizionet e tij, tregojnë se komunikimi figuror i veprave korrespondon me abstarkten, metafiziken, simboliken dhe semantiken. Në këtë drejtim është përqendruar dhe paramenduar logjika e qellimit të tij krijues, pra tek imagjinata moderrne.
Nëpërmjet aftësis së konsoliduar të komunikimit estetik, në masë të madhe pikturat nga cikli më i ri sugjerojnë dramatiken dhe absurden e kushtëzuar nga imagjinata e sëmurë e njeriut – monstrum i kohëve tona. Për ate, fatin e tij, autori e identifikon me kaotiken si pjellë e një dehumanusi, që mbisundon në botën e ditëve tona.
Si alternativ i botës së tij të trazuar të paraqitur në ciklin e titulluar “Shqetësimi shpirtëror” qendron njeriu, entiteti i të cilit përputhet me koncepcionin pikturor të vetë autorit. Figura e njeriut e pushtuar nga bota virtuale, e modeluar  nëpërmjet disa formave specifike, kalimthi i’u jep veprave edhe veçori kosmogjenike.
Kolorizmi është tipik, i cili imponohet si një mjet shprehës tejet senzitiv. Peneli i shfrytëzuar, është i shumëllojshëm, por, jo edhe gjithaq i sistemuar, duke i’u nënshtruar kështu njëkohësisht një qasjeje dië më selective në aplikimin kloristik.  Gjatë kërkimit të substancave (a)kromatike imponohen edhe disa shtresime interesante koloristike përplot sinzitivitet të arrirë poetik.
Nga valeri më i errët, i pranishëm në veprat e fazës më të herëshme, autori kalon në një kolorizëm më të shndërritshëm. Struktura koloristike nuk është krijuar si rezultat i tendencave abuzive të polikromisë, por as edhe si përpjestim monok-romik. Duket kjartë se në pjesën dërmuese të pikturave, disa nga njgyrat, si, e kaltërta (boj qielli), okeri, e bardha dhe violetja janë bartëse të substancës koloristike. Ndërkaq, e kuqja, e zeza, dhe ndonjë nuans tjetër, vihen në rolin  baraspeshues midis njollave të përfituara kolorisitke në tërë këtë cikël.
Duke u bazuar nga ajo shihet, si konstatim del se, piktori, Melik Arsllani, është në një rrugë të mbarë që çon drejt pjekurisë krijuese autentike dhe origjinale të tij.
Mixhait Pollozhani
P. S.
(Vrojtim kritik mbi krijimtarinë e Melik Asllanit, të shkruar për katalogun me rastin e hapjes së ekspozitës në Pragë,  tetor i vitit 2005

ZBULIME LIRIKE TË BOTËS SË BRENDSHME

Melik Arsllani, një piktor i cili vjen nga shkolla e Prishtinës, një shkollë që ka nxjerrë emra të mëdhenj të arteve pamore, deri tani publikut i është prezantuar me disa ekspozita personale dhe kolektive në vende të ndryshme evropiane dhe amerikane, kurse kritika e arteve pamore e ka vlerësuar piktorin si individualitet i veçantë krijues.Melik Arsllani duke e deformuar realen e shpreh më bindshëm botën e trazuar shpirtërore. Nëpërmjet pikturës shpreh thelbin e gjërave. Për të piktura mbetet një pushtim i ndriçimit, shprehje e ngjyrës, nuancës, mjegullës, hijeve etj.Melik Arsllani nuk “fotografon”, pra nuk pretendon që të fiksojë çaste. Ai pikturon, kurse pikturimi për të nuk është veçse përforcim i përjetimit dhe botëshikimit personal, teksa krijon botën e tij artistike…

Ekspozita më e re përfshin tre cikle: “Shqetësime shpirtërore”, “Enteriere” dhe “Eksteriere”. Pra, piktori fillimisht shpreh artistikisht përjetimet personale. Pastaj zgjeron interesimin dhe preokupimin e tij artistik për një bote tjetër që e rrethon dhe për një botë që bëhet më e largët dhe më e harruar. Pra, derisa në ciklin e parë shpalos botën e vet të trazuar shpirtërore, në ciklin “Enterier” paraqet figurativisht vatrën shqiptare, pra dhomën e ditës, ateljen…, kurse në ciklin “Eksterier” janë motivet nga jeta e fshatit që e frymëzojnë atë. Në ciklin “Shqetësime shpirtërore”, paraqet një botë pas një konflikti. Është një gjendje kaosi, që shoqërohet me rrënim dhe me qëndresë.  Në dy ciklet tjera u kthehet vlerave të së kaluarës; një kthim prapa në kohë, për të gjetur prehje, qetësi, paqe, pra për të shijuar një botë plot kolorit. Kjo mund të jetë edhe një ikje nga kaosi urban, nga tronditja e vlerave në kohën kur edhe historia ka plasaritje. Kjo ikje, mbase, ndodh në kohën kur kemi një zhvendosje. Gjegjësisht, kur qendra bëhet gjithnjë më kaotike, kurse harmonia zhvendoset në periferi, në vendet më pak urbane, te gjërat që i kemi zhvendosur në periferinë e interesimeve tona, pra atje në botën e arkaikes, në botën e harruar dhe plot kolorit, ku njeriu ishte në paqe me vetveten.

Arsllani frymëzohet nga vendi i tij, shumë i bukur si natyrë, por shpesh i trazuar. Nëpërmjet ngjyrës, si material i përjetshëm i pikturës, bën një zbulim lirik të botës së brendshme. Ai ka krijuar piktura që shikohet nga afër dhe nga larg. Teksa i shikon nga afër sheh mjeshtërinë e piktorit. Me penelata tejet të sakta ka krijuar një tërësi kompozicionale, një botë të sajuar artistike shumë tërheqëse. Kur i sheh nga një distancë, pikturat e tij jo vetëm përjetohen, por edhe të nxitin meditimin. Pikturat e tij i kanë brenda vetes kodet identifikuese të një vendi shumë të bukur si natyrë, shumë të pasur artistikisht; një botë interesante dhe e paeksploruar, një botë e cila nuk e ka pasur rastin që të rrëfejë për bukuritë e veta. Ja tani, kjo botë flet nëpërmjet pikturave të Melik Arsllanit; kjo botë plot kolorit, e pasur me mite, me rite e rituale, me kolorit ndjenjash. Është bota nga e cila piktori ka vjelë frymëzimet e tij dhe e ka paraqitur artistikisht në mënyrën më të mirë të mundshme.

 

 Salajdin Salihu